دلایل فرآوری جو و ذرت در تغذیه اسب

دانه غلات بخش عمده و مهمی را در تغذیه اسب ها به خود اختصاص می دهد. انتخاب دانه غلات با بیشترین قابلیت هضم یکی از مسائلی است که ذهن مالکین و مربیان اسب را به خود اختصاص می دهد. سوال اینست که غلات بصورت فرآوری شده یا اصطلاحاً پخته مصرف شود یا فرآوری نشده و خام.

چرا غلات را فرآوری می کنیم؟

غلات به عنوان منبعی از انرژی در خوراک اسب ها استفاده می شوند. انرژی غلات در بخش نشاسته ای و سفید رنگ موجود در مرکز دانه می باشد. برای اینکه اسب بتواند از این انرژی استفاده کند بایستی نشاسته توسط آنزیم های موجود در روده باریک شکسته شود.

ولی هضم نشاسته و آزاد کردن انرژی موجود در آن برای اسب کار آسانی نیست. زیرا بخش نشاسته ای در مرکز دانه قرار دارد که دستیابی به آن را برای اسب مشکل می کند. پختن یا فرآوری دانه ها به منظور دسترسی آسان تر به بخش نشاسته ای صورت می گیرد.

نشاسته چگونه درون دانه بسته بندی می شود؟

نشاسته از تعداد زیادی مولکول گلوکز تشکیل شده که به هم متصل شده و به شکل گرانول های نشاسته درآمده اند. سپس این نشاسته ها در میان پروتئین که ماتریکس پروتئینی نام دارد قرار می گیرند.

شکل1: تصویر میکروسکوپ الکترونی از مرکز دانه جو که گرانول های نشاسته (دانه های بزرگ) را در میان ماتریکس پروتئینی نشان می دهد.

گرانول های نشاسته که توسط پروتئین ها احاطه شده اند داخل سلول های آندوسپرم قرار گرفته و بوسیله دیواره سلولی محافظت می شوند. بسیاری از این سلول ها به سختی در آندوسپرم نشاسته ای دانه ها بسته بندی می شوند (بخش سفیدی که در وسط دانه ها دیده می شود). خود آندوسپرم هم توسط لایه پروتئینی به نام آلورن (Aleurone) محافظت می شود و این پروتئین نیز با پوشش دانه پوشیده می شود (شکل 2). برای گیاه تمام این بسته بندی و پوشش ها برای رشد و بقای رویان گیاه و ذخیره مواد غذایی مورد نیاز از قبیل انرژی و پروتئین در زمان رشد اولیه دانه ضروری است.

شکل2: قرار گرفتن گرانول های نشاسته (دانه های سیاه رنگ) در سلول های آندوسپرم در دانه جو که توسط ماتریکس پروتئینی احاطه شده که توسط لایه آلورن و پوشش دانه احاطه شده اند.

بنابراین این نوع بسته بندی برای بقای گیاه ضروری است. اما برای اسب تمام این محافظت های انجام شده در گیاه آزاردهنده است و مانع هضم و آزادسازی انرژی موجود در دانه می گردد. در واقع این نوع بسته بندی به گونه ای طراحی شده که به دانه اجازه دهد بدون آسیب دیدن از دستگاه گوارش جانوران عبور کرده و پس از وارد شدن به مدفوع آماده رشد گردد.

محافظت از نشاسته در دانه ها چه میزان از هضم و جذب جلوگیری می کند؟

برای هضم نشاسته، آنزیم های موجود در روده باریک باید ابتدا پوسته دانه را شکسته، سپس از لایه آلورن عبور کند. در ادامه بایستی راه آنزیم ها از طریق دیواره سلولی آندوسپرم (سلول های محتوی نشاسته) باز شده و پس از عبور از ماتریکس پروتئینی به گرانول های نشاسته برسد. در نهایت زمانی که آنزیم ها به نشاسته می رسند با توده ای که به سختی گره خورده برخورد می کنند که داخل یک توپ قرار گرفته است. در نتیجه  دستگاه گوارش اسب با موانع سختی برای آزادسازی انرژی موجود در نشاسته مواجه است.

فرآوری (پختن) غلات

سال هاست که مشخص شده برای دستیابی به بالاترین قابلیت هضم غلات، باید به اسب کمک کرد. این کمک بصورت فرآوری کردن یا به اصطلاح پختن می باشد. فرآوری غلات شامل فرایندهایی نظیر اکستروژن، میکرونیزه کردن، فلیک کردن با بخار است که سدهای پیش روی آنزیم ها را در دسترسی به نشاسته شکسته و گوارش دانه های غلات را ساده می کنند.

فرآوری چگونه کمک می کند؟

زمانی که غلات تحت شرایط حرارت، فشار و رطوبت و فرایندهای فیزیکی از قبیل توسط پرس شدن و غلتک خوردن فرآوری شوند، تمام ساختارهای داخلی دانه تخریب می شود. در مرحله اول پوشش دانه و لایه آلورن شکسته می شوند و دیواره سلول های آندوسپرم باز می شوند. همچنین ساختار ماتریکس پروتئینی بصورت فیزیکی تخریب می شود و دیگر قادر به محاظت از گرانول های نشاسته نمی باشد.

فرآوری همچنین منجر به ژلاتینی شدن نشاسته می شود که طی این فرایند گرانول های نشاسته به ساختارهای باز و در دسترس تبدیل می شوند. فرآوری باعث می شود که آنزیم های دستگاه گوارش اسب براحتی بتوانند نشاسته را به مولکول های گلوکز تبدیل کنند. این مولکول های گلوکز نیز از طریق روده باریک جذب شده و به عنوان انرژی در بدن مصرف می شوند.

شکل 3: افزایش قابلیت هضم جو و ذرت طی فرایندهای مختلف فرآوری غلات

آسیاب کردن غلات چه کمکی می کند؟

آسیاب کردن، خرد کردن و پودر کردن ساده و بدون فرآوری همانند جویدن اسب می باشد. تنها تغییری که در حین انجام این فرآیندها اتفاق می افتند شکستن ساختار فیزیکی دانه است. این شکستن شامل شکستن پوسته دانه و کاهش اندازه دانه است که باعث می شود آنزیم ها راحت تر به مرکز دانه نفوذ کنند. علیرغم اینکه پوشش دانه و لایه آلورن برداشته می شود ولی آسیب جزئی به دیواره سلولی آندوسپرم می رسد و ساختار ماتریکس پروتئینی و گرانول های نشاسته کاملا حفظ می گردد. در واقع بهبود خیلی جزئی در فرایند هضم نشاسته ایجاد می گردد. تحقیقات انجام شده بر روی اسب ها نشان داده است که خرد کردن ذرت به تنهایی، قابلیت هضم آن را در روده کوچک تنها به میزان 1 درصد افزایش می دهد.

شکل4: ذرت خرد شده

آیا خیساندن غلات کمکی می کند؟

خیس کردن غلات به تنهایی باعث می شود جویدن آن ها ساده تر شود. بنابراین خیساندن به اسب در از بین بردن پوشش دانه و لایه آلورن کمک می کند. با این حال خیساندن هیچ کمکی به تخریب دیواره سلولی آندوسپرم و ساختار ماتریکس پروتئینی و گرانول های نشاسته نمی کند. بنابراین همانند آسیاب کردن و خرد کردن، خیساندن هم هیچ کمکی در جهت بهبود هضم نشاسته نمی کند.

در زمان مصرف غلات بدون فرآوری چه اتفاقی می افتد؟

قسمت عمده نشاسته ای که از مصرف دانه کامل یا غلات آسیاب و خرد شده آزاد می شود به صورت هضم نشده از روده باریک عبور کرده و به بخش خلفی دستگاه گوارش می رسد. باکتری های موجود در بخش خلفی دستگاه گوارش با همان سدهای پیش روی آنزیم های روده باریک مقابله نمی کنند. این باکتری ها قادرند به سرعت نشاسته موجود در دانه های فرآوری نشده (پخته نشده) را آزاد کنند. این تخمیر سریع نشاسته منجر به تولید اسید در بخش خلفی دستگاه گوارش می شود و اسیدیته (pH) را پایین می آورد (محتوای بخش خلفی دستگاه گوارش اسیدی می گردد).

کاهش pH در بخش خلفی دستگاه گوارش منجر به ایجاد بیماری ها و اختلالات رفتاری متعددی از قبیل لامینیتیس، کولیک، آندوتوکسمی، اسیدوز، کاهش تخمیر علوفه، کاهش اشتها، جویدن چوب می شود. همچنین خوردن کف اصطبل (کف خوری) همانند آنچه در کمبود ویتامین های گروه B و K رخ می دهد ایجاد می شود.

جو دوسر چگونه است؟

جو دوسر را می توان بدون فرآوری مصرف کرد. با توجه به بزرگتر بودن دانه جو دوسر، اسب ها قادرند با جویدن آن پوشش دانه را از بین برده و نیاز به فرایندهای فیزیکی را از بین ببرند. مطالعات نشان داده اند که نشاسته موجود در جو دو سر نسبت به جو و ذرت فرآوری نشده (خام) قابلیت هضم بالاتری دارد. بنابراین جو دوسر می تواند به صورت خام و فرآوری نشده مصرف شود.

زمانی که از جو دو سر استفاده می شود باید مدفوع اسب را کنترل کرد. اگر در مدفوع اسب دانه کامل جو دوسر را مشاهده کردید نشان دهنده اینست که جو دو سر برای اسب شما مناسب نیست. بسیار مهم است که بررسی شود جو دو سر مشاهده شده در مدفوع دانه کامل باشد و پوسته هضم نشده. برای مشخص شدن این مسئله بایستی دانه را از مدفوع خارج کرده و فشار داد. اگر دانه کامل باشد نشاسته سفید از مرکز آن خارج می شود. در صورتی که می خواهید از جو دو سر در جیره اسب خود استفاده کنید ولی اسب شما به طور کامل آن را هضم نمی کند بایستی از جو دو سر خرد شده، پخته شده و یا میکرونیزه شده استفاده کنید.

شکل5: جو دو سر

حرف آخر

هیچگاه از دانه غلات خام و به صورت غیر پخته استفاده نکنید به جز دو سر برای اسب هایی که قادر به مصرف آن به صورت خام هستند. اگر از دانه های خام و فرآوری نشده (پخته نشده) استفاده کنید، برای اسب شما مزایای کمی دارد و در عین حال شانس بالایی برای ابتلا به بیماری و مشکلات رفتاری خواهد داشت. به یاد داشته باشید دلیل مصرف غلات به دست آوردن منبع انرژی موجود در آن هاست. بخش عمده ای از انرژی این دانه ها در نشاسته است. اگر اسب نتواند این نشاسته را هضم کند بهتر است که اصلا از جو و ذرت در جیره اسب استفاده نکنید.

تغذیه اسب به منظور افزایش وزن

یکی از سوالاتی که عمدتا از سوی مالکین اسب ها پرسیده می شود اینست که چگونه می توان اسب لاغر را چاق کرد. در این مقاله به بررسی چگونگی تغذیه اسب به منظور افزایش وزن خواهیم پرداخت.

عوامل متعددی منجر به کاهش وزن اسب می گردند. این عوامل شامل مسائل مشکلات با سلامت اسب، مسائل مربوط به سن اسب و بالانس نبودن کالری و میزان انرژی دریافتی توسط اسب می باشد.

مسائل مرتبط با سلامت بدنی

در برخورد با اسب لاغر اولین مسئله پرداختن به شرایط سلامتی اسب می باشد. باید بررسی شود که آیا اسب از انگل، بیماری، درد مزمن، زخم معده و مشکلات دندانی رنج می برد یا خیر. در این راستا اولین اقدام ویزیت اسب توسط دامپزشک می باشد. در صورتی که کاهش وزن به علت مشکلاتی از این دست باشد اولین قدم در جهت افزایش وزن اسب ایجاد شرایط مناسب برای حفظ سلامت اسب است.

در این شرایط ممکن است که دامپزشک تشخیص دهد اسب با توجه به سن خود توانایی جویدن کافی علوفه با ساقه بلند را علیرغم دارا بودن دندان های سالم ندارد. علوفه دارای فیبر بالا می باشد. با افزایش سن، دندان ها قابلیت قبلی خود را در جویدن کامل علوفه از دست می دهند. همچنین افزایش سن موجب می شود که بازدهی دستگاه گوارش در هضم و جذب مواد خوراکی کاهش یابد. در نتیجه مواد مغذی موجود در  علوفه و مواد خوراکی  ممکن است به مقدار کامل توسط بدن جذب نگردد. بنابراین در این شرایط باید خوراک هایی به مصرف اسب برسد که مقادیر مواد خشبی و فیبری بالایی نداشته باشد و در عین حال بتواند نیازهای تغذیه ای اسب را در سنین بالا تامین کند.

حتی در شرایطی ممکن است در اثر افزایش سن، اسب توانایی مصرف علوفه را به میزان قبلی نداشته باشد. در این حالت می توان میزان مصرف خوراک های ویژه اسب های مسن را افزایش داد  و تا 7 کیلو در روز از این گونه خوراک ها در اختیار اسب قرار داد.

بیماری های مرتبط با کاهش وزن

بیماری هایی نظیر اسهال، کولیک و تب که دارای علامت هستند می توانند منجر به کاهش وزن شوند. اما بیماری هایی هم هستند که علامتی ندارند. در حالتی که هیچ تغییری در خوراک ایجاد نشده باشد و اسب کاهش وزن پیدا کرده باید عملکرد کبد و کلیه کنترل شده و عفونت های مزمن نیز مورد بررسی قرار گیرد.

همچنین وجود انگل در بدن اسب علاوه بر مصرف کالری خوراک مصرفی اسب، به مرور زمان به دستگاه گوارش اسب آسیب وارد کرده و میزان جذب مواد مغذی توسط دستگاه گوارش را کاهش می دهد.

مشکلات دندانی

مشکلات دندانی قابلیت خوردن خوراک را در اسب کاهش می دهند.  صاف نبودن دندان ها منجر به مشکلاتی در جویدن، شکستن و آسیاب کردن خوراک می شود. همچنین دندانی که عفونت داشته باشد به علت درد فراوان مانع از جویدن مطلوب توسط اسب می گردد. از علائم مشکلات دندانی بیرون ریختن خوراک در هنگام جویدن از دهان، تنفس مشکل دار، ناآرام بودن اسب با دهنه و وجود دانه های غلات و تکه های علوفه در مدفوع می باشد.

بالانس نبودن انرژی خوراک

در بسیاری موارد دلیل اینکه اسب کمبود وزن دارد اینست که به میزان کافی انرژی دریافت نمی کند. بنابراین در این موارد بایستی تغذیه به منظور افزایش وزن انجام شود. در مرحله اول باید وزن فعلی اسب و میزان وزنی که باید اضافه شود را محاسبه نمایید.

روش محاسبه وزن اسب با متر معمولی

با استفاده از محیط و طول بدن

1. ابتدا متر را روی پشت اسب، دقیقا در انتهای یال هایش قرار داده و از زیر سینه اسب به سمت دیگر آن بکشید (اندازه گیری محیط دور سینه اسب). سر دیگر متر را از انتهای شیار بین دو کتف عبور دادخ و در انتهای یال ها به سر دیگر رسانده و عدد را به سانتی متر یا اینچ بخوانید.
2. متر را از نقطه جلوی کتف و زیر  گردن اسب تا انتهای کفل اسب بکشید (این کار را به کمک فرد دیگری انجام دهید). با این کار طول بدن اسب به دست می آید.
3. اعداد به دست آمده را در فرمول های زیر وارد کنید.

Length: طول

Grith: محیط

 

با استفاده از محیط

نسبت مشخصی بین وزن اسب و این سه فاکتور وجود دارد که در همه نژاد ها تقریبا ثابت است. در اینجا وزن اسب در تناسب با دور سینه (در ناحیه تن گاه و پشت جدو گاه ) نشان داده شده است.

دور سینه(سانتیمتر)   وزن بدن(کیلوگرم)

80                                45
90                                70
100                              90
110                               120
120                               150
130                               185
140                               230
150                               285
160                               345
170                               410
180                               475
190                               545
200                               615

توجه: اندازه ها برای مادیان های 11-8 ماهه آبستن د راعداد 1/02 ، 1/06 ، 1/11 و 1/17 باید ضرب شود.

محاسبه میزان وزنی که اسب بایستی داشته باشد

برای تشخیص اینکه اسب باید چه وزنی داشته باشد نیاز به تخمین امتیاز شرایط بدنی  (Body Condition Score) می باشد. عموماً اغلب اسب ها باید دارای امتیاز بدنی 6-5 باشند. مادیان های آبستن بایستی امتیاز بدنی 7-5 داشته باشند. در امتیاز بدنی 5، زمانی که به اسب از روبرو و بصورت مایل به اسب نگاه می کنید نباید دنده های اسب را ببینید، ولی زمانی که به بالای شکم دست می کشید دنده ها را به راحتی احساس می کنید.

در تمامی امتیازات بدنی پایین تر از 5، یک اسب 500 کیلوگرمی نیاز به افزایش وزن 22-20 کیلوگرمی دارد. هر 0/5 کیلو اضافه وزن هم نیاز به حدود 9000-8000 کیلوکالری انرژی بالاتر از نیاز روزانه اسب دارد. برای مثال برای افزایش امتیاز بدنی از 4 به 5، نیاز به 20 کیلوگرم افزایش وزن وجود دارد. برای 20 کیلوگرم افزایش وزن نیز تقریباً 380000 کیلوکالری انرژی نیاز است. کاملا واضح است که این میزان از انرژی را در یک روز نمی توان تامین کرد. بهترین و سالم ترین راه اقزایش وزن بصورت آهسته است. بنابراین در این مثال حداقل 90 روز زمان نیاز است تا این افزایش وزن 20 کیلویی صورت گیرد. افزایش وزن 20 کیلویی در 90 روز یعنی  0/22 گرم افزایش وزن روزانه، که هدفی قابل دستیابی و بی خطر برای اسب است.

افزودن 4500 کیلوکالری در روز علاوه بر خوراک روزانه می تواند افزایش وزن 0/22 گرم روزانه را تامین نماید. برای این منظور می توان یک کیلو کنسانتره ( با انرژی 3000 کیلوکالری) و یک کیلو یونجه اضافی (با انرژی تقریبی 1800 کیلوکالری) در روز استفاده کرد.

باید به این نکته توجه داشت که هر گونه تغییری در تمامی اسب ها بایستی به آرامی و به تدریج صورت گیرد تا احتمال بروز مشکلات گوارشی کاهش یابد.

خوراک های افزایش دهنده وزن

علوفه

برای باقی ماندن اسب در سلامت کامل بایستی 3-2 درصد وزن بدن خود را در روز خوراک بخورد. از این میزان حداقل 2- 1/5 وزن بدن بایستی علوفه باشد. یعنی یک اسب 450 کیلویی برای نیازهای پایه ای بدن خود  در روز بایستی 9 کیلو علوفه مصرف کند. برای افزایش وزن باید علاوه بر این میزان علوفه مصرف کند. برای افزایش وزن می توان تا 2/5 درصد وزن بدن نیز مصرف علوفه را افزایش داد.

کیفیت علوفه هم دارای اهمیت است. اگر کیفیت علوفه پایین باشد معده اسب پر می شود در حالی که هیچ کالری بیشتری را مصرف نکرده است. یونجه نسبت به سایر علوفه ها دارای مقادیر پروتئین و انرژی بالاتر ی است که این علوفه را برای افزایش وزن در اسب ها  مناسب می کند.

یکی دیگر از منابع فیبری مطلوب تفاله چغندر است. تفاله چغندر هم مانند علوفه های با کیفیت انرژ قابل هضم بالایی دارد. مصرف تفاله بایستی به آرامی صورت گیرد و نهایتا تا 0/5 درصد وزن بدن اسب در روز مصرف شود. اگرچه تفاله چغندر منبع کالری مطلوبی است ولی منبع پروتئینی مطلوبی نمی باشد. همچنین تفاله چغندر مواد ویتامینه و معدنی پایینی هم دارد. بنابراین بهتر است به خوراک اسب افزوده گردد و نه اینکه جایگزین خوراک های دیگر شود.

منابع با چربی بالا چربی

علوفه بخش اصلی و اساسی خوراک اسب را تشکیل می دهد. ولی خوراک با تراکم بالای انرژی محسوب نمی شود و میزان مصرف آن در روز برای اسب محدودیت دارد. اگر اسب شما تمام نیاز خور به علوفه را مصرف می کند و کماکان پس از چند هفته افزایش وزن نداشته است، زمان آن رسیده که منابع انرژی بیشتری به جیره افزوده شود.

بی خطرترین راه برای افزایش انرژی در جیره خوراکی اسب ها افزایش میزان چربی در جیره است. کربوهیدرات ها و پروتئین ها به ازای هز گرم 4 کالری انرژی دارند، در حالی که چربی ها به ازای هر گرم 9 کالری انرژی آزاد می کنند. در صورتی که چربی به آزامی به جیره افزوده شود می توان مقادیر بالاتر چربی را در خوراک گنجاند. در همین حال افزودن روغن ها از افزایش نشاسته مصرفی  و بالا رفتن ناگهانی قند و انسولین خون که با مصرف بالای کنسانتره ایجاد می شود جلوگیری می نماید.

برای این منظور محصولات کنسانتره ای وجود دارد که بدون افزایش نشانسته و با تامین انرژی، پروتئین، مواد معدنی و ویتامینه منجر به افزایش وزن در اسب شما می گردد.

روغن

یکی از ساده ترین و ارزان ترین راه های افزودن چربی به جیره خوراکی مصرف روغن های گیاهی و افزودن آن به کنسانتره مصرفی روزانه است. روغن ذرت برای اغلب اسب ها بسیار خوشخوراک است. همچنین روغن کانولا، آفتابگردان و سابر روغن ها را می توان برای افزایش وزن استفاده کرد. با این حال باید در نظر داشت که نسبت امگا-3 به امگا-6 در خوراک اسب بایستی کنترل شود تا مانع از مشکلات بعدی ناشی از افزایش امگا-6 در جیره گردد. برای این منظور بهترین منبع روغنی که علاوه بر مزایای مربوط به افزایش وزن مشکلات جانبی ایجاد نکرده و نسبت بالایی از امگا3- به امگا-6 دارد روغن کتان است.

همچون سایر مواد خوراکی اضافه کردن روغن به جیره باید به آهستگی صورت گیرد. با 50 سی سی در هفته اول شروع کنید و هر هفته 50 سی سی به مقدار مصرف بیافزایید. بیشترین مقدار مصرف نهایتا 400 سی سی در روز برای یک اسب 500 کیلویی می باشد. در صورتی که مقدار مصرف روزانه را خیلی سریع بالا ببرید منجر به اسهال و وجود چربی زیاد در مدفوع می گردد.

کنسانتره

غلات و کنسانتره های مبتنی بر قندها و کربوهیدرات ها از خوراک های با کالری بالا هستند که از گذشته در جیره اسب های لاغر به خصوص اسب های با فعالیت ورزشی بالا استفاده می شوند. البته خوراک های با نشاسته بالا در صورتی که در مقادیر بالا مصرف شوند می توانند مشکلاتی را برای اسب ایجاد نمایند. زمانی که اسب مقادیر بالایی از نشاسته را در یک وعده مصرف کند این نشاسته در معده و روده باریک شکسته شده، مقدار اضافی آن به بخش تخمیری انتهای دستگاه گوارش می رسد. در این بخش باعث افزایش اسیدیته و بر هم زدن تعادل جمعیت میکروبی می شود. این امر علاوه بر کاهش دادن تخمیر مواد فیبری علوفه می تواند منجر به کولیک و لمینیتیس گردد. البته باید توجه داشت که برخی اسب ها نسبت به سایرین نسبت به نشاسته حساسیت بیشتری دارند.

هیچگاه در هر وعده بیشتر از 0/5 درصد از وزن بدن اسب را به کنسانتره اختصاص ندهید. برای مثال برای یک اسب 450 کیلویی در هر وعده بیشتر از 2/5 کیلوگرم کنسانتره ندهید. در صورتی که اسب شما خیلی لاغر است یا فعالیت ورزشی سنگین دارد، وعده های خوراک را افزایش داده و در هر وعده حداکثر 0/5 درصد وزن بدن را کنسانتره بدهید.

بدون در نظر گرفتن روغن و کنسانتره مصرفی همیشه 2- 1/5 درصد از وزن بدن اسبتان را در روز به علوفه اختصاص دهید. مصرف علوفه به این میزان در روز برای عملکرد مطلوب دستگاه گوارش ضروری است.

 

 

تغذیه مادیان در انتهای دوره آبستنی

آبستنی در مادیان ها به سه دوره ابتدایی، میانه و انتهایی تقسیم می شود. هر یک از این دوره ها در زمان خود دارای اهمیت می باشند. با این حال تغذیه مادیان در انتهای دوره آبستنی بسیار دارای اهمیت است. در این مقاله به تغذیه دوران انتهایی آبستنی پرداخته می شود.

طی 8-7 ماه ابتدای آبستنی جنین بسیار آهسته رشد می کند. میزان رشد کره در این دوره 90 گرم در روز است. بنابراین در طی این مدت تغذیه برای مادیان چالشی ایجاد نمی کند. مادیان های غیرشیرده در ابتدای دوره آبستنی را می توان همانند سایر اسب های بالغ تغذیه کرد. علوفه با کیفیت به همراه کنسانتره تامین کننده مواد معدنی و ویتامینه که کلیه نیازهای مادیان را برطرف کند در این دوره خوراک مناسبی است.

انتهای آبستنی

با اینحال طی 4-3 ماه انتهای آبستنی رشد و نمو جنین سریع تر می گردد. روزانه حدود  450 گرم رشد می کند. طی 90 روز انتهایی آبستنی کره در حدود 450 گرم در روز رشد می کند. این افزایش وزن تاثیر زیادی بر نیازهای ویتامینی، معدنی، پروتئینی و بطور کلی تغذیه مادیان در انتهای دوره آبستنی دارد. همچنین این افزایش وزن کره موجب کاهش فضای شکم مادیان می شود. بنابراین با افزایش سایز کره میزان علوفه مصرفی مادیان کاهش می یابد. در نتیجه با کاهش علوفه مصرفی بایستی تغذیه مادیان در انتهای آبستنی با کنسانتره های غنی از غلات و مکمل های ویتامینه و معدنی صورت پذیرد.

نقش پروتئین

حتی در شرایطی که شرایط بدنی مادیان با مصرف علوفه مطلوب است مصرف کنسانتره نیز دارای اهمیت می باشد. علیرغم اینکه علوفه می تواند کالری مورد نیاز بدن را برای حفظ شرایط ظاهری بدن حفظ کند، با اینحال قادر به تامین سایر مواد مغذی از قبیل پروتئین، ویتامین و مواد معدنی نمی باشد. خوب بودن شرایط بدنی مادیان و ذخیره چربی کافی به تنهایی تضمین رشد مطلوب کره نمی باشد. تحقیقات نشان داده اند که وزن تولد کره به شدت تحت تاثیر مقدار پروتئین مصرفی مادیان در انتهای دوره آبستنی قرار دارد. حتی در شرایطی که مادیان کاملا چاق و فربه باشد.

مشاهده کره های ضعیف و با رشد کم از مادیان های چاق به هیچ وجه غیرطبیعی نیست. زیرا که این تغذیه این مادیان ها در انتهای دوره آبستنی با منابع دارای کالری بالا و پروتئین کم کیفیت انجام شده است. حتی در شرایطی که از علوفه با پروتئین بالا نظیر یونجه در جیره خوراکی استفاده شود، جیره ممکن است از لحاظ برخی اسیدهای آمینه ضعیف باشد.

تحقیقات نشان داده اند که حتی یونجه با کیفیت هم بطور کامل در بخش ابتدایی دستگاه گوارش تجزیه نمی شود. بنابراین بخشی از اسیدهای آمینه ضروری مورد نیاز در اختیار مادیان قرار نمی گیرد. تغذیه مادیان در انتهای دوره آبستنی باید به گونه ای باشد که مخلوطی از غلات یا منابع پروتئینی پر کیفیت که حاوی آمینواسیدهای ضروری برای رشد مطلوب کره است در اختیار مادیان قرار بگیرد.

مواد معدنی

طی ماه دهم بارداری بیشترین میزان ذخیره مواد معدنی در کره متولد نشده وجود دارد. همچنین شیر مادیان عملا از نظر مواد معدنی کم نیاز مانند مس که برای رشد استخوان ضروری هستند فقیر است. بنابراین مادیان در این دوره بایستی با مقدار کافی از مواد معدنی تغذیه شود. این مواد در بدن کره در حال نمو ذخیره می گردد. بلافاصله پس از تولد، این مواد به مصرف کره می رسد.

در هفته های ابتدایی پس از تولد، کره ها مقادیر کافی از خوراک های مقوی را مصرف نمی کنند. به همین علت  مواد معدنی کم نیاز  به میزان کافی از خوراک در همان ابتدای مراحل نمو پس از تولد جذب نمی گردد. تغذیه کافی مادیان در انتهای دوران آبستنی با این مواد معدنی سبب می گردد که کره بتواند از این مواد در مراحل ابتدایی پس از تولد برای رشد مطلوب استفاده کند.

مراتع و علوفه معمولا از نظر مواد معدنی نظیر مس و روی فقیر هستند. بنابراین در اختیار قرار دادن مقادیر کافی از مواد معدنی جهت تغذیه مادیان در انتهای دوران آبستنی امری حیاتی و ضروری است.

وضعیت بدنی مادیان

مادیان های لاغر

در صورتی که مادیان در انتهای دوران آبستنی به حدی لاغر باشد که دنده های آن پیدا شده باشد بایستی با مقادیر کافی از کالری تغذیه شود تا افزایش وزن پیدا کند. به خصوص اگی قرار باشد که مجددا آبستن شود این مسئله بسیار اهمیت پیدا می کند. افزایش وزن مادیان های شیرده بسیار سخت است. مادیان های لاغر، بخصوص مادیان هایی که در حال شیردهی به کره هستند به سختی آبستن می شوند. بعلاوه مادیان های شیرده به مقادیر بالایی از انرژی برای تولید شیر احتیاج دارند. در واقع انتهای آبستنی زمان ایده آلی است که یک مادیان لاغر را از لحاظ بدنی در شرایطی قرار دهیم که علاوه بر تولید شیر کافی برای کره شیرخوار خود آمادگی لازم را برای آبستنی بعدی پیدا کند. در این شرایط انتخاب خوراک که از لحاظ انرژی و مواد مغذی غنی باشد بسیار اهمیت پیدا می کند.

مادیان های چاق

تحقیقات نشان داده است که مادیان های چاق احتمال سخت زایی بالاتری از مادیان های لاغر دارند. همچنین مادیان های دارای بافت چربی بالا شیر کمتری تولید می کنند. اگر مادیان به حدی چاق باشد که علاوه بر دیده نشدن دنده ها با لمس هم نتوان دنده ها را لمس کرد، در اختیار قرار دادن خوراکی با مقادیر کافی از پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنی برای رشد و نمو مطلوب کره ضروری است. در عین حال باید توجه داشت که مادیان مقادیر اضافی از کالری که موجب چاق شدن می شود را مصرف نکند.این گونه خوراک ها مواد مغذی مورد نیاز کره متولد نشده را تامین کرده و در عین حال موجب افزایش وزن مادیان نمی شود. همچنین محدود کردن مصرف علوفه به 1.5 درصد وزن بدن مادیان های چاق نیز در این موارد توصیه می شود.

مدیریت مطلوب تغذیه مادیان در انتهای دوران آبستنی موجب می شود که کره در ابتدای تولد در بهترین وضعیت قرار داشته باشد. بنابراین با توجه به هزینه و زمانی که برای تولد و رشد کره می شود بهتر اینست که به این مقوله توجه کافی را مبذول داشت.

استفاده از روغن در تغذیه اسب

در سال های اخیر مالکین اسب ها و دامپزشکان استفاده از روغن در تغذیه اسب ها و پونی ها را مورد توجه قرار داده اند. روغن در علوفه بسیار ناچیز است و منبع مفیدی از روغن در تغذیه به حساب نمی آید. با این حال نقش مثبت علوفه در تغذیه اسب ها غیر قابل انکار است. باید به این مورد توجه داشت که با استفاده از جیره های پر روغن اسب هایی که از جیره های پر از غلات استفاده می کنند از دردهای عضلانی رهایی  می شوند.

در حال حاضر مزایای روغن توسط اغلب سوارکاران و مربیان پذیرفته شده است. در عین حال متخصصین علم تغذیه بر روی نوع روغن مورد استفاده در خوراک مطالعه می کنند. محققان تمرکز خود را بر روی دو خانواده اصلی از اسیدهای چرب غیر اشباع زنجیر بلند (PUFA) قرار داده اند. این اسیدهای چرب عبارتند از: امگا-3 و امگا-6. خانواده امگا-3 از آلفا-لینولنیک اسید (ALA) و خانواده امگا-6 از از لینولئیک اسید (LA) مشتق می شوند.

واژه امگا-3 در واقع به محل قرارگیری اولین پیوند دوگانه در زنجیره ارتباط دارد. به این مفهوم که اولین پیوند بر روی کربن شماره 3 زنجیره قرار دارد. روغن های موجود در آبزیان از نظر زنجیره های بلندتر امگا-3 نظیر ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) که به ترتیب 20 و 22 کربن دارند غنی تر هستند. آلفا-لینولئیک اسید که دارای 18 کربن است. این اسید چرب در منابع گیاهی نظیر کتان، سویا و کانولا یافت می شود. آلفا-لینولئیک اسید و لینولئیک اسید که در بدن موجودات بسیار مورد استفاده قرار می گیرند  توسط خود بدن ساخته نشده و باید از طریق خوراک ها تامین شوند. این ترکیبات  به عنوان اسیدهای چرب ضروری شناخته می شوند.

شکل1: ساختار اسیدهای چرب امگا-3 (EPA، DHA، ALA)

اسیدهای چرب امگا-3

مهمترین اسیدهای چرب خانواده امگا-3 عبارتند از: ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA)، دکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) و آلفا-لینولنیک اسید (ALA).  ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) در ماهی های آب سرد به وفور یافت می شود. این ماهیان از عمده مصرف کنندگان جلبک هایی هستند که تولید کننده EPA و DHA هستند. از سوی دیگر آلفا-لینولنیک اسید (ALA) بطور عمده در گیاهان برگدار و بذر کتان یافت می شود.

اسیدهای چرب امگا-6

اولین منبع اسیدهای چرب امگا-6 در جیره های خوراکی لینولئیک اسید (LA) است. این اسید چرب از روغن بذور و دانه غلات مشتق می شود. روغن ذرت، آفتابگردان و بذر گلرنگ محتوی مقادیر فروانی از لینولئیک اسید هستند. آراکیدونیک اسید یکی از فراورده های واسطه در متابولیسم لینولئیک اسید (LA) است که به چندین سایتوکاین تبدیل می شود. این سایتوکاین ها در واقع نقش التهابی دارند.

شکل2: ساختار اسیدهای چرب امگا-6 (LA و AA)

نسبت امگا-3 به امگا-6

برای اینکه امگا-3 و امگا-6 بهترین اثر خود را در بدن بگذارند باید تعادل این دو خانواده در بدن بطور متعادل حفظ شود. بیشترین تفاوت عملکرد زیستی بین اسیدهای چرب امگا-3 و امگا-6 در بدن با نقش آن ها در پیش سازهای التهابی و واسطه های ایمنی است. برای مثال هر اسید چربی برای تولید و توزیع پروستاگلندین ها در بدن ضروری است. پروستاگلاندین‌ها یکی از مهمترین واسطه های التهاب می باشند و مهار ساخت آن ها توسط داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی  موجب کاهش التهاب می شود. اثر پروستاگلندین هایی که در اثر مصرف روغن های امگا-3 و امگا-6 تولید می شوند دارای فرایندهای التهابی متفاوتی هستند.

مصرف اسیدهای چرب امگا-3 (EPA و DHA)   دسته ای از ترکیبات التهابی را ایجاد می کنند که پاسخ خفیف تری در بدن ایجاد می کنند. در حالی که با مصرف اسیدهای چرب امگا-6 ترکیباتی با تاثیر قوی و نشانه های بیشتر در بدن تولید می شود. در واقع می توان گفت پاسخ التهابی ایجاد شده از سایتوکاین ها و پروستاگلندین هایی که در اثر مصرف امگا-3 تولید می شونددر مقایسه با سایتوکاین و پروستاگلندین هایی که در اثر مصرف امگا-6 تولید می شوند متعادل تر هستند. بطور کلی به سایتوکاین و پروستاگلندین های تولید شده از مصرف امگا-6 ترکیبات تولید کننده التهاب (التهابی) گفته می شود.

شکل3: مسیر بیوشیمیایی متابولیسم امگا-6 و امگا-3 در تولید سایتوکاین ها و پروستاگلندین ها

دانشمندان تاکنون نسبت بهینه امگا-3 به امگا-6 را برای تمام گونه های اسب و سنین مختلف را مشخص نکرده اند. با این حال نسبت 2تا4 (امگا3) به 1 (امگا6) مناسب است.

مواد خوراکی جیره ها مقادیر مختلفی از امگا-3 و امگا-6 دارند. جیره طبیعی اسب ها  (در صورتی که فقط علوفه باشد) مقادیر امگا-3 بالاتری دارد. در حالی که در جیره های متشکل از علوفه و غلات این مقدار کاهش می یابد. غلات فراوری شده امگا-6 بالاتری نسبت به علوفه دارند.

در اسب های ورزشی و مسابقه ای اغلب از مکمل های روغنی جهت تامین نیازهای انرژی در جیره استفاده می شود. روغن ذرت یکی از پر مصرف ترین روغن های مورد استفاده در جیره اسب هاست. همچنین روغن های آفتابگردان، کانولا و گلرنگ که همه این روغن ها از نظر امگا-6 بسیار غنی هستند.استفاده از این روغن ها به همراه جیره های غنی از غلات منجر به ایجاد مقادیر مازاد امگا-6 شده و تعادل امگا-3:امگا-6 را بر هم می زند. این امر منجر به تعادل غیر مفید این اسیدهای چرب می گردد. چنین جیره هایی به اندازه جیره های مملو از مواد غنی اسیدهای چرب امگا-3 مفید نیستند.

میزان و نسبت اسیدهای چرب در مواد خوراکی اسب ها

نام ماده غذایی	درصد امگا-3	درصد امگا-6	نسبت امگا-6 : امگا-3
مرتع	1.8	0.6	0.3 : 1
علوفه گراس	1.0	0.3	0.3 : 1
یونجه	0.5	0.4	0.7 : 1
جو دو سر	0.1	2.4	19.5 : 1
ذرت	0.03	1.9	55 : 1
Barley	0.1	1.1	9.1 : 1
سبوس برنج	0.2	6.6	37 : 1
سبوس گندم	0.2	2.1	11.6 : 1
تخم گل آفتابگردان	0.13	27.1	206 : 1
فول فت سویا	1.4	9.8	7.2 : 1
کنجاله سویا	0.1	1.0	7.2 : 1
لوبیا	0.7	1.5	2 : 1
باقلا	0.1	0.9	12.8 : 1
کنجاله نارگیل	0	0.2
کنجاله کانولا	1.1	2.2	2.0 : 1
تفاله چغندر	0.04	0.2	5.8 : 1
دانه سویا	0.2	1.1	7.2 : 1
عصاره مالت	0.2	2.2	9.3 : 1
Dried Distillers Grains (maize)	0.1	3.8	55.4 : 1
دانه کامل کتان	19.1	5.6	0.3 : 1
کنجاله کتان	4.5	1.3	0.3 : 1
روغن نارگیل	0.1	2.0	20 : 1
روغن کبد ماهی	24.5	2.0	0.1 : 1
روغن کانولا	9.8	19.5	2 : 1
روغن سویا	7.2	51.7	7.2 : 1
روغن آفتابگردان	0.3	60.5	206: 1
روغن ذرت	0.9	55	55 : 1
روغن زیتون	0.7	10.8	15.7 : 1
روغن کتان	57.4	13.9	0.24 : 1

سودمندی تولیدمثلی اسیدهای چرب امگا-3

اثرات مفید امگا-3 در تولیدمثل فراوان هستند. سیلمی های تغذیه شده با EPA و DHA افزایش چشمگیری در تعداد اسپرم های طبیعی و افزایش تراکم اسپرم نشان داده اند. اثرات مثبت امگا-3 بر تحرک و طول عمر اسپرم نیز تایید شده است. تغذیه مادیان آبستن با DHA و EPA مزایایی برای نمو جنین دارد.  با توجه به نقشی جفت در ارسال EPA و DHA به دستگاه عصبی جنین، امگا-3 در جیره مفید می باشد. همچنین امگا-3 در شیر مادیان وارد می شود و به مصرف کره می رسد. مادیان هایی که مقادیر بالایی از امگا-3 و امگا-6 در جیره را مصرف می کنند کلستروم (آغوز) غنی تری تولید می کنند. تحقیقات نشان داده است کره هایی که مادرشان امگا-3 مصرف می کند نیز دارای سیستم ایمنی قوی تری هستند. یافته های دیگر نشان می دهد مصرف امگا-3 برای مادیان های دارای سابقه سقط جنین مفید می باشد.

سودمندی مفصلی و ضد التهابی اسیدهای چرب امگا-3

بیشترین سودمندی اسیدهای چرب امگا-3 در زمینه سلامت مفاصل است. این مسئله با توجه به نقشی است که اسیدهای چرب امگا-3 در کاهش پاسخ التهابی ایفا می کند. ارتباط بین امگا-3 و کاهش التهاب مفصل در انسان و سایر حیوانات اثبات شده است. اسب های ورزشی بهترین کاندیدا برای مصرف اسیدهای چرب امگا-3 هستند. اسب های ورزشی در جیره خوراکی خود مقادیر بسیار بالایی از غلات را جهت حفظ شرایط بدنی مصرف می کنند. غلات مصرف شده توسط اسب های ورزشی دارای مقادیر بالایی از امگا-6 هستند. دانشمندان در حال حاضر در حال انجام تحقیقاتی هستند که مقدار دقیق دوز مصرفی EPA و DHA را برای کاهش علائم خونریزی ریوی ناشی از تمرینات، التهاب ریوی و تحریک مفصلی مشخص کنند.

امگا-3 همچنین نقش تسکین دهنده در زخم معده دارد. بنابراین اسب هایی که از امگا-3 استفاده می کنند کمتر به زخم معده دچار می شوند. در صورت ابتلا هم زخم معده پیشرفت کمی دارد. مصرف اسیدهای چرب امگا-3 به بسیاری از شرایط التهابی از قبیل آلرژی، لمینیتیس و خارش کمک می کند.

نقش تغذیه مادیان در آینده ورزشی و تولیدمثلی کره

می دانیم که تغذیه مادیان آبستن در رشد کره اش موثر است. ولی تحقیقات جدید نشان داده است که تغذیه مادیان تاثیرات طولانی ­تری فراتر از رشد جنین ایفا می­ کند. بر اساس تحقیقات صورت گرفته نقش تغذیه مادیان در آینده ورزشی و تولیدمثلی کره بسیار مهم و حیاتی است. بنابراین کیفیت تغذیه مادیان، علاوه بر تغذیه صحیح و اصولی کره برای دستیابی به بالاترین عملکرد تولیدمثلی و ورزشی کره در دوران بلوغ تاثیرات عمده ­ای دارد.

تحقیق صورت گرفته

محققان فرانسوی با استفاده از دو جیره مختلف بر روی 24 مادیان آبستن عرب تحقیقاتی را انجام دادند. در این تحقیق نیمی از مادیان ها تنها علوفه مصرف کردند و نیمی دیگر علاوه بر علوفه از کنسانتره نیز تغذیه نمودند.

با توجه به اینکه کیفیت و مقدار علوفه داده شده به مادیان آبستن تمام نیازهای مادیان و کره اش را تامین نمی کرد، مادیان هایی که تنها علوفه مصرف می کردند در نیمه دوم آبستنی دچار افت وزن و امتیاز بدنی شدند. با این حال کره­ های متولد شده از این مادیان ها دارای وزن تولد طبیعی بودند. اثرات ناشی از ضعف تغذیه بر روی کره ها یکسال بعد از تولد نمایان شد. تغذیه با کنسانتره در سه ماهه انتهایی آبستنی موجب شد وزن و امتیاز بدنی در مقایسه با مادیان هایی که تنها از علوفه تغذیه کرده بودند حفظ گردد.

تغذیه ضعیف تر از حد نیاز در انتهای دوره آبستنی مادیان ها بر رشد استخوانی موثر است. این موضوع در 19 ماهگی کره مشخص شد. به عنوان مثال کره های متولد شده از مادیان های مصرف کننده علوفه و کنسانتره استخوان ساق عریض تری در سن 24-18 ماهگی داشتند.

همچنین تغذیه ضعیف مادیان (تنها با علوفه) بر رشد بیضه و تخمدان کره ها و در نتیجه تاخیر در سن بلوغ موثر است. این موضوع در 12 ماهگی کره­ ها در زمان اخته کردن قابل تشخیص می باشد.

به عنوان بخشی از تحقیقات، محققان بین سنین 20 تا 24 ماهگی تمامی کره ها را با مقدار بیشتر از حد مجاز غلات تغذیه کردند. در کره هایی که مادران شان در دوران آبستنی تنها علوفه مصرف کرده بودند، تغذیه بیش از اندازه معمول با غلات منجر به مشکلاتی در متابولیسم کربوهیدرات ها شد. این مشکل می تواند اثرات منفی در فعالیت ورزشی کره ها ایجاد کند.

مشکلات ناشی از تغذیه بیش از حد با غلات

تغذیه بیش از اندازه با غلات تنها موجب افزایش وزن نمی گردد، بلکه مشکلاتی از قبیل مقاومت انسولینی ایجاد می کند. مقاومت انسولینی مشکلی است که می تواند ظرفیت ماهیچه ها را در ذخیره گلوکز به شکل گلیکوژن (منبع اصلی انرژی در ماهیچه) کاهش دهد. در نتیجه این امر کره سریع تر خسته می شود.

بر اساس این تحقیق و مطالعات پیشین نکات تغذیه ای و مدیریتی زیر به پرورش دهندگان پیشنهاد می گردد:

• تحقیقات رابطه مستقیمی بین اثر تغذیه و امتیاز بدنی (Body Score) بر بازدهی تولیدمثلی مادیان نشان می ­دهند. مادیان­ هایی که امتیاز بدنی متوسط و خوب دارند نسبت به مادیان­ های با امتیاز بدنی ضعیف، سیکل جنسی را سریع­ تر آغاز کرده و نرخ آبستنی بالاتری در آن ­ها مشاهده می­ گردد. سعی کنید در زمان جفت گیری (کشش) مادیان دارای امتیاز بدنی 3.5-3 (بر اساس امتیاز دهی تا 5) باشد. حتی المقدور از جفت گیری مادیان های با امتیاز بالای 4 جلوگیری کنید.

• مادیان را در دوره آبستنی با مقادیر بالایی از علوفه با کیفیت تغذیه کنید و در عین حال از مکمل های معدنی و ویتامینه در تغذیه مادیان استفاده کنید. در صورت امکان با استفاده از غلات و کنسانتره ها در دفعات بیش از دو بار در روز و با مقادیر کم مادیان خود را تغذیه کنید.
• بعد از شیرگیری کره، تغذیه را با علوفه کافی به همراه مکمل های معدنی و ویتامینه و مقادیری از غلات و کنسانتره به منظور تامین نیازهای انرژی و پروتئینی انجام دهید. توجه داشته باشید که حداقل 4 وعده در روز خوراک دهی را انجام دهید. این کار موجب می شود تا میزان دریافت قند در یک وعده را کاهش دهید. به علاوه در نظر داشته باشید که رشد باید به صورت مداوم و یکنواخت انجام شود. بایستی نرخ رشد کره را بطور مداوم کنترل نمایید. از رشد ناگهانی و جهشی کره جلوگیری نمایید چرا که این مسئله می تواند کره را در معرض خطر ابتلا به مشکلات و بیماری های استخوانی قرار دهد.