بلاگ

آخرین مطالعات در ارتباط با تغذیه چربی در جیره گاوهای شیری

اسید پالمتیک

استفاده از مکمل‌های چربی جیره به فرم غنی از C16 (عموماً 90-80%) در صنعت گاوشیری رایج است.

در مطالعات دانشگاه Laval University در کانادا تأثیر مصرف مکمل‌های غنی از  C16 به میزان 2% ماده خشک جیره، در گاوهای اوایل دوره شیردهی 2 یا 3 مرتبه دوشش در روز ارزیابی شد.

مکمل‌سازی با C16 تولید شیر را از 46.2 به 48 کیلوگرم در روز و چربی شیر را از 3.77 به 4.03% افزایش داد. سه مرتبه دوشش در روز تولید شیر را 3 کیلوگرم در روز افزایش داد، اگرچه چربی شیر 0.12% کاهش داشت.

با این‌حال تولید چربی و پروتئین شیر با افزایش نوبت شیردوشی افزایش یافت.

در تحقیقی دیگر Michigan State University اثر مکمل غنی از C16 در تلیسه‌ها از گوساله‌زایی تا روز 23 شیردهی بررسی کردند. افزایش معنی‌دار چربی شیر در هفته دوم (0.36%+) و هفته سوم (0.37%+) گزارش شد. تأثیر معنی‌دار بر ماده خشک مصرفی یا تولید شیر در طی این آزمایش گزارش نشد.

محققین University of Florida و University of Utah با استفاده از مطالعات In Vitro گزارش کردند که اسیدهای چرب غیراشباع قابلیت هضم فیبر، غلظت استات و اسیدهای چرب فرار شکمبه را کاهش می‌دهد.

افزودن C16 قابلیت هضم فیبر و غلظت کل اسیدهای چرب فرار را افزایش داد که نشان‌دهنده اثرات مفید روی تخمیر شکمبه توسط مکمل‌سازی با این نوع محصولات است.

اولئیک اسید

اخیراً تأثیر اولئیک اسید بر افزایش تقسیم موادمغذی به سمت چربی بدن ثابت شد.

محققین Michigan State University نشان دادند که افزایش تقسیم انرژی به چربی بدن منجر به افزایش تأمین اولئیک اسید تا حدی به واسطه افزایش انسولین پلاسما شد. در مطالعات بیشتر، نشان دادند که اولئیک اسید موبیلیزاسیون ذخایر چربی بدن و تحریک لیپوژنز را کاهش می‌دهد.

در اوایل دوره شیردهی مصرف اولئیک اسید به‌منظور به حداقل رساندن از دست دادن چربی بدن و اثرات منفی پی در پی آن بر سلامتی و تولیدمثل مفید خواهد بود. چربی‌های کلسیمی قابلیت هضم ماده خشک، فیبر و چربی کل خوراک را نسبت به اولئیک اسید محافظت نشده در شکمبه بهبود داد.

در اوایل دوره شیردهی از اسیدهای چرب کلسیمی برای رساندن اسیدهای چرب ضروری به روده باریک، جلوگیری از اثرات منفی روغن‌های محافظت نشده در شکمبه بر قابلیت هضم فیبر و بازدهی خوراک می‌توان استفاده کرد. چربی‌های کلسیمی مؤثرترین روش برای رساندن اسید اولئیک از طریق شکمبه به روده باریک، هضم و استفاده در فرایندهای بیولوژیکی هستند.

اسیدهای چرب خوراک و شیر

تأثیرات نوع مکمل چربی بر کیفیت محصولات لبنی تولیدی مورد توجه کارخانجات قرار گرفت.

مکمل‌سازی جیره با مکمل چربی غنی از  C16 منجر به افزایش سختی کره شد، درحالی‌که اسیدهای چرب کلسیمی (حاوی اسیداولئیک با نقطه ذوب پایین) سختی کره را کاهش می‌دهد.

همچنین در مطالعات بیشتر این گروه، افزایش سطوح مکمل غنی از C16 بین 0 تا 2% ماده خشک جیره منجر به افزایش خطی در سختی کره شد.

تحقیقات قابلیت هضم چربی

طی تحقیق در دانشگاه Michigan State University با افزایش محتوی دانه کتان کامل در جیره، قابلیت هضم NDF کاهش و قابلیت هضم چربی کل افزایش یافت.

تولید چربی و پروتئین شیر با افزایش دانه کتان افزایش یافت، ولی اثری بر تولید شیر نداشت. در مطالعات دیگر Penn State University افزایش غلظت دانه کتان کامل جیره در رنج 0 تا 9.9 % دفع دانه‌های هضم نشده در مدفوع را افزایش داد.

به‌طور میانگین 2.3% دانه‌های مصرفی، غیرقابل هضم بوده و در مدفوع مشاهده شد. دانشگاه Penn State University گزارش کرد، مکمل چربی با استئاریک اسید C18 بالا (یعنی 55%) (با 36% C16) رنج 0 تا 3% ماده خشک جیره تأثیر سودمندی بر تولید شیر یا چربی شیر نداشت.

نویسنده Richard Kirkland

ترجمه سحر کریمی

مروری بر عوامل منجر به کولیک در اسب

کوليک اصطلاحی است که برای توصيف درد شکم به دليل اختلال در کارکرد دستگاه گوارش به کار برده می­‌شود. کوليک يکی از مهم‌ترین دلايل مرگ‌ومیر اسب‌­ها می‌باشد. تاکنون بيش از 70 دليلِ گوناگون برای بروز کوليک ارايه شده است.

از مهم­ترين دلايل کوليک می­‌توان به موارد زير اشاره کرد:

• ناتوانی دستگاه گوارش در هضم مواد غذايی پُرنشاسته؛
• تجمع گازهای تخميری در روده‌­ها؛
• کاهش جريان خون به بخش­‌هايی از دستگاه گوارش (ايسکمی، Ischemia)؛
• جراحی­‌های دستگاه گوارش (به‌ویژه جراحی برای درمان کوليک قبلی)؛
• رشد باکتری­‌های پاتوژن در روده (به‌ویژه perfringens و C. difficile)؛
• انسداد روده به دليل فلج شدن ماهيچه­‌های بخش­‌هايی از روده و تجمع مواد غذايی هضم‌­نشده؛
• و … .

اسیدوز و لنگش

ناتوانی دستگاه گوارش در هضم مواد غذايی پُرنشاسته، سبب ورود اين مواد (به شکل هضم نشده) به روده­‌ی بزرگ و تخمير شديد آن­‌ها توسط ميکروب‌­های اين بخش می‌­شود. نتيجه­‌ی اين تخميرِ شديد و غیرقابل‌کنترل، توليد مقدار زيادي اسيد و گازهای تخميری است که منجر به کوليک می­‌شود. تجمع گاز در روده موجب اعمال فشار زيادی به رگ­‌های خوني و تنگ شدن آن‌­ها و به دنبال آن کاهش جريان خون به روده (ايسکمی) می­‌شود. توليد مقدار زيادی اسيد (لاکتيک اسيد) در روده­‌ی بزرگ موجب بروز اسيدوز (Acidosis) و مشکلات ناشی از آن می‌­شود.  اسیدوز اثرات مخرب زیادی به‌دنبال دارد که 2 مورد از آن‌ها شامل:

• اسيد لاکتيک، اسيدی قوی بوده و ديواره­‌ی روده را تخريب و سبب خونريزی در روده می­‌شود. به دنبال تخريب ديواره‌ی روده، ميکروب­‌های روده از طریق جريان خون خود را به کبد می‌رسانند. ورود اين ميکروب­‌ها به کبد سبب بروز سيروز کبدی (Hepatic cirrhosis) و عواقب ناهنجار ناشی از آن می­‌شود؛
• اسيد لاکتيک موجب مرگ و تخريب سلولی باکتری­‌های گرم منفی می­‌شود. ديواره­‌ی اين باکتری‌­ها دارای مواد ليپوپلی­‌ساکاريدی (LPS) به‌شدت التهاب‌­زا است که پس از ورود به جريان خون، به بافت سُم­‌ها رفته و باعث بروز واکنش­‌های التهاب‌­زا در بافت­‌های سُم و در نهایت لنگش می­‌شوند.

کولیت ايسکميک

يکی ديگر از دلايل مهم کوليک در اسب، رشد بیش‌ از حد باکتری‌­های کلستريديومی به‌ویژه Clostridium perfringens و Clostridium difficile در روده است. اين دو باکتری بيماری‌­زا در حالت عادی در روده با جمعيتی اندک وجود دارند، ولی در صورت ايجاد شرايط مناسب، به‌سرعت رشد کرده و به‌شدت تهاجمی می­‌شوند. هجوم اين باکتری‌­ها به بافت روده سبب التهاب و تورم روده‌­ها می­‌شود؛ اختلالی که به آن کوليت کلستريديومی (Clostridial colitis) گفته می­‌شود. اين نوع کوليت موجب خونريزی، شکم­‌درد، اسهال و تورم روده می‌­شود (که شکلی خطرناک و مرگ‌­آور از کوليک در اسب است). اين باکتری­‌های مضر (به‌­ويژه Clostridium perfringens) با توليد آنزيم‌­های تجزیه‌کننده‌ی نمک‌­های صفراوی، موجب عدم گوارش چربی‌ها در روده و ورود آن­‌ها به روده‌­ی بزرگ می­‌شوند (نمک‌­های صفراوی نقشی پايه‌­ای در گوارش چربی‌­ها دارند).

تخمير چربی­‌ها در روده‌­ی بزرگ موجب تجمع گاز و اسهال چرب يا استئاتوره (Steatorrhea) و شکم‌­درد در اسب می­‌شود. رشد اين باکتری­‌ها همچنين منجر به توليد سموم باکتريايی خطرناکی مانند توکسين­‌های آلفا، بتا، اپسيلون، آيوتا، بتا-2 و Tcd A می­‌شود. اين سموم منجر به آسيب­ در دستگاه گوارش می‌شوند و علاوه بر آن از طریق خون، خود را به بافت‌­های سُم می­‌رسانند. سموم واردشده به بافت سُم باعث بروز واکنش­‌های التهاب­‌زا در بافت سُم و لنگش می­‌شوند. يکي ديگر از اثرات ناهنجار اين سموم باکتريايی، تنگ کردن رگ­‌های خونی روده و بروز کوليت ايسکميک (Ischemic colitis، کوليت ناشی از کاهش جريان خون در روده) است. کوليت ايسکميک موجب کاهش جريان خون به روده و اُفت حرکات روده (يا فلج شدن ماهيچه­‌هايی روده) و به دنبال آن انسداد روده می‌­شود (که ممکن است انجام عمل جراحی برای رفع انسداد را اجتناب­‌ناپذير کند).

سایر عوامل

البته بايد توجه داشت که لنگش ممکن است به دلايل ديگری به‌جز موارد بالا نيز رخ دهد که مهم‌­ترين آن­‌ها بيماری کوشينگ (Cushing disease) است. بيماری کوشينگ نوعي اختلال هورمونی به علت کمبود توليد دوپامين در مغز است که به دلايل ناشناخته‌­ای منجر به بروز لنگش در اسب­‌های مُسن (بالاي 10 سال) می‌شود.

علاوه بر عوامل بالا، عوامل دیگری نیز سبب بروز کوليک در اسب می‌­شوند ازجمله کِرم­‌هاي انگل، مشکلات دندانی، جيره­‌ی غذايی نامتعادل (به‌ویژه جيره­‌های با فيبر کم)، تغيير ناگهانی جيره، آلودگی خوراک به سموم شيميايی يا قارچی، انواع تنش­‌های محيطی، غلتيدن اسب، تجمع سنگریزه‌ها در روده و … .

دکتر محمد چمنی

بهترین زمان و نحوه‌ استفاده از افزودنی سیلو

کیفیت علوفه سیلو شده به چگونگی روند تخمیر در سیلو (به‌وسیله باکتری‌های تولیدکننده اسید لاکتیک) بستگی دارد. امروزه افزودنی‌های سیلو وارد بازار شده‌اند که می‌توانند در جهت حفظ بهتر محصول عمل کنند. افزودنی‌های سیلو حاوی باکتری‌های بی‌هوازی تولیدکننده لاکتیک اسید می‌باشد. این باکتری‌ها با تولید سریع مقادیری از اسیدلاکتیک و تغییر روند تخمیر سیلو در حفظ کیفیت سیلو عمل می‌کنند. البته قابل ذکر است که دو نوع سیلو بسته به شرایط (انواع محصول، آب و هوا، تراکم بسته‌بندی، سرعت پوشش) هرگز یکسان نیستند.

افزودنی سیلو: هموفرمنتاتیو و هتروفرمنتاتیو

باکتری‌های افزودنی سیلو در 2 دسته کلی (هتروفرمنتاتو، هموفرمنتاتیو) قرار می‌گیرند. البته بر اساس فعالیت و لزوم استفاده می‌توان باکتری‌ها را به 3 دسته زیر تقسیم کرد. بر طبق تحقیقات در صورت وجود ترکیبی از هر 3 نوع می‌توان بهترین پاسخ را گرفت.

آغازکننده‌ها (از دسته هموفرمنتاتیوها) که معمولاً از دسته انتروکوکوس‌ها Enterococcus faecium یا پدیوکوکوس‌ها Pediococcus هستند. این دسته باکتری‌ها در مقابل آلودگی به کلستریدیا از طریق کاهش سریع اسیدیته از 7 به 4 در طی 48 ساعت باعث حفظ پروتئین سیلاژ می‌شوند.

باکتری‌های هموفرمنتاتیو (تخمیر همسان) که از دسته باکتری‌های لاکتوباسیلوس و معمولاً سویه پلانتاریوم Lactobacillus plantarum است، این باکتری‌ها می توانند قندهای محلول را به اسید لاکتیک تبدیل کنند که مکانیسم اصلی در سیلوسازی به حساب می آید.

باکتری‌های هترفرمنتاتیو (تخمیر غیر همسان) که یکی از باکتری‌های لاکتوباسیلوس برویس، لاکتوباسیلوس کفیری یا لاکتوباسیلوس بوخنری است که آن‌ها می‌توانند بخشی از اسید لاکتیک موجود در سیلاژ را به اسید استیک تبدیل کنند که در حفظ پایداری هوازی سیلو اهمیت دارد. باکتری‌ هتروفرمنتاتیو که اخیراً مورد استفاده قرار گرفته است Lactobacillus buchneri می‌باشد.

هموفرمنتورها به این معنی است که مولکول‌های قند 6 کربنی را فقط به یک محصول (اسید لاکتیک) تبدیل می‌کنند ولی هتروفرمنتورها چندین محصول تولید می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است یک قند 6 کربنه را به یک اسید لاکتیک + یک اسید استیک + دی اکسید کربن (CO₂) تبدیل کنند. یا یک قند 6 کربنه را به یک اسید لاکتیک + یک اتانول + CO₂ تبدیل کنید. یا یک اسید لاکتیک را به یک اسید استیک + CO₂ تبدیل کنید.

بهترین افزودنی سیلو

بنابراین نوع افزودنی که باید استفاده شود تا حدی به هدف بستگی دارد. اگر می‌خواهید کیفیت محصول را تا حد امکان نزدیک به کیفیت محصول قبل سیلو کردن حفظ کنید، از افزودنی استفاده کنید که تولید اسید لاکتیک را به حداکثر می‌رساند (یک هموفرمنتاتیو). اگر هدف جلوگیری از گرم شدن سیلو هست، از افزودنی‌ استفاده کنید که اسید استیک تولید می‌کند که هتروفرمنتر L. buchneri است.

L.buchneri یکی از راه حل‌های اخیر گونه هتروفرمنتاتیو L. buchneri است که اسید استیک را هم از قند و هم از اسید لاکتیک تولید می‌کند.  مطالعات نشان داد که سیلوهای دارای با L. buchneri نسبت به سیلوهایی که افزودنی سیلو نداشتند از نظر هوازی پایدارتر بودند. علت این پایداری اسید استیک می‌باشد که رشد مخمرها و کپک‌ها را مهار می‌کند. از نظر تلفات ماده خشک، سیلاژهای حاوی L. buchneri حد واسط بین عدم استفاده و مصرف افزودنی سیلو (سیلو پلاس) هموفرمنتاتیو بوده‌اند.

بر طبق تحقیقات افزودنی سیلو در صورت وجود ترکیبی از هر 3 دسته باکتری می‌تواند بهترین پاسخ را دهد، بطور مثال باکتری‌های آغازکننده می‌توانند در pH 6.5 فعال شده و تولید اسیدلاکتیک را آغاز کنند و پلانتاروم فرایند تخمیر را در کنار پدیکوکوس ادامه دهد و همچنین بوخنری منجر به حفظ پایداری هوازی سیلو شود.

شرایط نگهداری

به طور کلی در مکانی خنک و خشک نگهداری شود. از آب کلردار برای رقیق کردن افزودنی‌ها استفاده نکنید، مگر اینکه سطح کلر کمتر از 1 پی پی ام باشد یا اینکه افزودنی حاوی مواد شیمیایی برای مراقبت از کلر باشد.

مدیریت خوب: موثرترین راه برای کاهش تلفات ماده خشک و انرژی در علوفه‌های سیلو شده

کربوهیدرات‌هایی که به راحتی در دسترس هستند، مانند قندهای غنی از انرژی، با نسبت بیشتری از فیبر یا پروتئین ناپدید می‌شوند. بنابراین، وقتی تلفات ماده خشک زیاد باشد، علاوه بر علوفه کمتری برای تغذیه، کیفیت سیلو پایین‌تر خواهد بود. افزودنی‌ها ابزاری برای کاهش 2-3 درصد پرت ماده خشک هستند، بنابراین در کاهش تلفات نقش دارند. با این‌حال، آن‌ها بیشترین تأثیر خود را بر تلفات زمانی دارند که همراه با شیوه‌های مدیریت خوب سیلو استفاده شوند.

بنابراین استفاده از سیلو پلاس (که حاوی باکتری‌های آغاز کننده، هموفرمنتاتیو و هتروفرمنتاتیو باشد) در کنار مدیریت مناسب، می‌تواند سیلاژ با کیفیت خوب و پرت پایین ایجاد کند که نه تنها از ضرر جلوگیری کند، بلکه چندین برابر هزینه آن به دامدار سود برساند.

ترجمه و گردآوری: سحر کریمی

چالش‌های مدیریت سیلوی ذرت

کیفیت پایین سیلو باعث افزایش نیتروژن محلول می‌شود

هدف از نگهدارنده سیلو حفظ ارزش غذایی سیلوی ذرت در نزدیکترین سطح به ارزش غذایی علوفه تازه در سطح مزرعه هست، اگرچه امکان تغییر ارزش غذایی اولیه در طی پروسه تخمیر وجود دارد. از زمان برداشت تا تثبیت سیلو هر مرحله احتمال تأثیر مثبت یا منفی بر ماده خشک، بازیابی انرژی و همچنین کیفیت و دسترسی پروتئین دارد. در واقع با توجه به ارزش غذایی پروتئین، پروسه سیلو کردن سطح پروتئین خام^* را تغییر نمی‌دهد، اما امکان تأثیر چشم‌گیر بر ماهیت نیتروژنی با تولید محصولات نهایی از تخریب پروتئین وجود دارد (پروتئین تنها مولکول حاوی نیتروژن است) و این ناشی از تولید آمونیاک (NH3) و افزایش سهم نیتروژن محلول می‌باشد (Baumont 2011) .

*پروتئین خام نشان‌دهنده محتوی پروتئین و سایر منابع بدون ارزش غذایی نیتروژن (نیتروژن محلول و آمونیاک)، هر دو محصولات قابل تخریب پروتئین می‌باشد.

نیتروژن محلول اضافی موجب اختلال در عملکرد و سلامت حیوان می‌شود

میکروفلور شکمبه توانایی استفاده از تمام آمونیاک اضافی منشأ گرفته از سیلو را نداشته و از این رو از طریق دیواره شکمبه جذب خواهد شد و از طریق خون به کبد منتقل می‌شود. در کبد، اوره سم زدایی شده از طریق کلیه به سمت ادرار و بزاق دفع می‌گردد. ظرفیت سم‌زدایی از کبد و کلیه محدودیت دارد و از این‌رو آمونیاک اضافی و اوره در خون و آمونیاک در شکمبه مشاهده می‌شود. این سطوح بالا منجر به مشکلات سلامتی متعددی برای حیوان عمدتاً به علت سمیت آمونیاک می‌شود.

• آلکالوزیس

آلکالوز تجمع نیتروژن محلول اضافی در شکمبه هست. وقتی pH شکمبه تا 7/2 افزایش یابد حالت آلکالوز در نظر گرفته می‌شود.

• سایر علائم کلینیکال

مسمومیت تحت حاد مصرف مداوم سیلو با کیفیت پایین	مسمومیت حاد چرای علوفه جوان، خوردن تصادفی سطوح بالای اوره، تغییر سریع جیره
مشکلات تولیدمثلی: سقط جنین و ناباروری ورم پستان اختلال سیستم ایمنی	عوارض متابولیکی: افت تولید شیر فعالیت کم شکمبه مرگ

• از دست دادن انرژی و تأثیر بر عملکرد

فراتر از مشکلات ذکر شده، دفع اوره اضافی به معنی مصرف انرژی می‌باشد که می‌تواند برای تولید شیر یا گوشت استفاده شود. از دست دادن انرژی بابت 2 درصد بیش بود پروتئین جیره 0/36 مگاکالری در روز هست که معادل با پتانسیل تولید 0/5 لیتر شیر در روز می‌باشد.

  (=0.375 NEL =0.22 UFL) Vanderhaar (1998)

1 L milk=0.75 NEL=0.44 UFL

• اوره خون و شیر

بررسی میزان اوره خون کمبود یا بیش‌بود نیتروژن جیره را نشان می‌دهد. زمانی‌که آمونیاک به بیش از 50 میلی‌گرم در میلی‌لیتر در مایع شکمبه برسد از دیواره شکمبه عبور می­‌کند (Lewis et al., 1957) . به محض اینکه آمونیاک به 1 میلی‌گرم در 100 میلی‌لیتر برسد (آلکالوز خون)، کشنده می‌شود (Maladies des bovins 2000, institute de lelevage).

غلظت اوره بین خون و سایر مایعات بدن، به ویژه با بزاق، ادرار و شیر تمایل به تعادل رسیدن دارد، بنابراین اوره شیر شاخص خوبی برای پروتئین مصرفی از خوراک می‌باشد.

	اوره پایین	غلظت ایده آل	اوره بالا
میلی‌گرم نیتروژن اوره به ازای هر لیتر شیر	100>	100-160	>160
میلی‌مول اوره به ازای هر لیتر شیر	36>	36-57	>57
میلی‌گرم اوره به ازای هر لیتر شیر	214>	214-343	>343
مجموع	تولید شیر پایین	سطوح ایده آل برای فلور شکمبه	هدر رفت نیتروژن/پروتئین

راهکار خوب برای کنترل پروتئولیز در سیلو

کیفیت خوب سیلو به معنی پروتئولیز کم می‌­باشد.

	نیتروژن محلول (% از کل نیتروژن)	نیتروژن آمونیاکی (N-NH3) (% از کل نیتروژن)
ذرت	50%>	5%>
علوفه	50%>	7%>
لگومینه	50%>	10%>

دو فاکتور اصلی مؤثر در پروتئولیز، آنزیم‌های سلول علوفه و میکروارگانیسم‌های پروتئولایتیک می­‌باشد که باید فعالیت هر دو آنزیم در اسرع وقت محدود شود. مطمئناً سیلو کردن اصولی، باعث تخمیر بهتر و در نتیجه کاهش تلفات پروتئین می‌شود.

راهکارها

در کوتاه مدت

• تنظیم جیره: در جیره با سطوح بالای نیتروژن محلول، چندین شرایط باید اعمال شود.

1. تأمین نیاز انرژی که برای عملکرد مناسب شکمبه لازم است.
2. رقیق کردن سیلو کم کیفیت با سایر ترکیبات: جلوگیری از نیتروژن محلول اضافی و به حداقل رساندن مشکلات متابولیکی به دلیل سطوح بالای نیتروژن
3. مقدار اوره جیره را تطبیق دهید: صرفاً وقتی جیره کمبود نیتروژن محلول داشته باشد اوره مورد نیاز است. برای مثال زمانی‌که جیره غنی از سیلوی ذرت یا فقیر از سیلوی علوفه باشد.
4. تغییر تدریجی: شروع با یک سوم مقدار نهایی و افزایش تدریجی

بلند مدت (برداشت بعدی)

• ماده خشک:

ماده خشک بالاتر احتمال پروتئولیز را کاهش می‌دهد. ماده خشک بالا فعالیت آنزیم‌های پروتئولیتیک را مهار می‌کند.

• اسیدیته:

اطمینان از اسیدی شدن سریع و قوی به منظور مهار پروتئاز و باکتری‌های پروتئولایتیک

• فاصله زمانی بین کود پاشی و برداشت:

کود نیتروژن بالایی دارد و بنابراین منجر به افزایش ظرفیت بافری علوفه می‌شود.

• بی‌هوازی کردن:

عدم حضور اکسیژن از فعالیت پروتئازها جلوگیری می‌کند و به اسیدی شدن کمک می‌کند.

• جلوگیری از آلودگی زمین/خاک:

میکروارگانیسم‌های پروتئولایتیک عمدتاً در خاک قرار گرفته، بنابراین ارتفاع برداشت باید بالاتر از 7-6 سانتی‌متر باشد.

• دما:

از حرارت سیلو جلوگیری شود زیرا با بالارفتن دمای سیلو واکنش میلارد رخ داده و پروتئولیز صورت می‌گیرد. استفاده از افزودنی‌های سیلو بر پایه لاکتوباسیلوس بوخنری

• استفاده از باکتری‌های اسیدلاکتیک:

اسیدی کردن سریع و افزایش پایداری هوازی منجر به محدود شدن یا مهار ترکیبات دخیل در پروتئولیز می‌شود.

بیش 160 میلی گرم اوره در هر لیتر شیر، نشان‌دهنده بیش‌بود نیتروژن برای حیوان و اختلال در مصرف پروتئین است. این به معنی هدر رفت خوراک و ضرر اقتصادی می‌باشد. علاوه بر این، نیتروژن اضافی منجر به مشکلات متابولیکی (کاهش تولید) و ناباروری می‌شود.

ترجمه : سحر کریمی | دکتری تخصصی تغذیه دام

ویتامین C در جیره‌ی گوساله

مقدمه

ویتامین C (اسید اسکوربیک) یک ویتامین محلول در آب است که نقش مهمی در بدن ایفا می‌کند. شاید هیچ کدام به اندازه خصوصیت آنتی اکسیدانی آن برای محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب اکسیداتیو مهم نباشد. صدها ماده وجود دارد که به عنوان آنتی اکسیدان در بدن عمل می‌کنند. آشناترین آن‌ها ویتامین C، ویتامین E، بتاکاروتن و سایر کاروتنوئیدهای مرتبط به همراه مواد معدنی سلنیوم و منگنز هستند.

گلوتاتیون، کوآنزیم Q10، اسید لیپوئیک، فلاونوئیدها، فنل‌ها، پلی فنول‌ها، فیتواستروژن‌ها و بسیاری دیگر به آن‌ها می‌پیوندند. بیشتر آن‌ها به طور طبیعی وجود دارند و حضور آن‌ها در مواد خوراکی احتمالاً از اکسیداسیون جلوگیری می‌کند یا به عنوان یک دفاع طبیعی در برابر محیط محلی عمل می‌کند.

ویتامین C از D-گلوکز یا D-گالاکتوز از طریق مسیر اسید گلوکورونیک در کبد سنتز می‌شود. ال اسکوربیک اسید موجود در جیره‌ی گاو توسط میکروارگانیسم‌های شکمبه از بین می‌رود و آن‌ها را به سنتز اندوژنوس وابسته می‌کند. فرض بر اینست که سنتز اندوژنوس برای برآوردن نیاز فیزیولوژیکی گاو کافی است.

نقش ویتامین C در عملکرد و سلامت گوساله سال‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است. برای مثال، لوندکوئیست و فیلیپس در سال 1943 گزارش دادند که غلظت پلاسمایی ویتامین C در گوساله تازه متولد شده حدود 2 برابر غلظت طبیعی است اما با گذشت زمان پس از تولد کاهش می‌یابد (شکل 1). سنتز ویتامین C در گوساله در حدود هفته 2 یا 3 شروع می‌شود.

 

نتیجه تحقیقات

ماتسویی (2012) مطالعات موجود در مورد ویتامین C را در گوساله‌های جوان تا حدود 30 روزگی خلاصه کرد و نتیجه گرفت که مکمل ویتامین C به طور کلی مقاومت در برابر بیماری را بهبود می‌بخشد و پیشنهاد کرد که ویتامین C به طور مشروط به ویژه در دوره های استرس ضروری است. غلظت ویتامین C در آغوز تقریباً دو برابر بیشتر از شیر است و گوساله‌هایی که با آغوز تغذیه می‌شوند معمولاً غلظت ویتامین C در گردش بالاتری دارند، اگرچه این غلظت‌ها پس از تولد تا حدود 21 روزگی به سرعت کاهش می‌یابد.

گزارش شده است که مکمل ویتامین C از اسهال در گوساله‌ها جلوگیری می‌کند، از آنجایی که ویتامین C (حداقل در بسیاری از موارد) وضعیت ایمنی در گوساله‌ها را به ویژه قبل از 3 هفتگی بهبود می‌بخشد، استفاده از آن در جایگزین شیر گوساله‌ها که برای گوساله‌های تحت استرس در نظر گرفته شده است یا در مکمل‌هایی برای افزایش ایمنی در اوایل زندگی توصیه می‌شود.

دزهای دریافتی مورد ارزیابی در تحقیقات شامل: 1000 میلی‌گرم 3 بار در روز، برای هفته اول. 1000 میلی‌گرم 2 بار در روز، برای هفته دوم؛ و 1000 میلی‌گرم 1 بار در روز برای هفته سوم پس از تولد و 1000 میلی‌گرم 3 بار در روز در هفته اول. 500 میلی‌گرم 3 بار در روز در هفته دوم؛ و 250 میلی‌گرم 3 بار در روز در طول هفته سوم بود. همینگوی (1991) درمان موفقیت آمیز اسهال زمان تولد را در گوساله‌های تحت درمان با اسید اسکوربیک گزارش کرد که با تحقیقات سیفی و همکاران 1996 موافق بود، با این تفاوت که روزانه 1000 میلی­‌گرم تا زمان تغییر وضعیت حیوان به نشخوارکننده ادامه یافت.

تحقیقاتی که بر مکمل ویتامین C انجام دادند، معمولاً 3000 میلی‌گرم در روز در هفته 1، 1500 تا 2000 میلی‌گرم در روز در هفته 2 و 750 تا 1000 میلی‌گرم در روز در طول هفته 3 استفاده کردند.

در نتیجه،

به نظر می‌رسد مصرف مکمل ویتامین C به میزان 2-1 گرم در روز برای گنجاندن در جایگزین شیر گوساله یا در مکمل‌های محلول در شیر مناسب است.

Jim Quigley

منابع

Matsui, T. 2012. Vitamin C nutrition in cattle. Asian Austral. J. Anim. Sci. 25:597-605. https://doi.org/10.5713/ajas.2012.r.01.

National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. 2021. Nutrient Requirements of Dairy Cattle: Eighth Revised Edition. Washington, DC: The National Academies Press.

[vc_row][vc_column][vc_column_text]

الگوریتم تشخیص و درمان بیماری­‌های گاوهای تازه‌زا

شرکت دامدار برتر مهر پایدار با توجه به چالش­‌های پیش رو در بحث مدیریت گاوهای تازه‌زا در شرایط تنش گرمایی با سخنرانی آقای دکتر آریا بدیعی و با موضوع الگوریتم تشخیص و درمان بیماری­‌های گاو تازه‌زا برگزار کرد. این سمینار در روز چهارشنبه 21 تیر ماه 1402 در هتل بین المللی لاله اجرا شد.

این همایش با استقبال دامداران و فعالان صنعت دامپروری برگزار شد و به سرفصل­‌هایی از جمله هایپوکلسیمی، بیماری­‌های پس از زایش، پروتکل‌­های پیشگیری از بیماری‌های پی در پی پس از زایش پرداخته شد.

آقای دکتر بدیعی در ابتدا به چالش­‌های ایجاد شده به‌دنبال بیماری‌­های متابولیکی گاوهای تازه‌زا برای دامداران پرداختند. ایشان دوره تازه‌زا را از این جهت دارای اهمیت می‌دانند که در هیچ یک از مقاطع شیردهی و زندگی دام تغییرات گسترده‌ای به اینصورت رخ نمی‌دهد. از جمله رخدادهای مرتبط با هایپوکلسیمی، به عدم تناسب میزان مصرف ماده خشک با نیازهای غذایی دام و بالانس منفی مواد مغذی اشاره کردند.

مقاومت گاوهای تازه‌زا به بیماری‌های عفونی نسبت به سایر گله کمتر است و دام در این دوره از طریق رحم و پستان بیشتر با عوامل عفونی در تماس است. با توجه به آمار گزارشات و تحقیقات 35 درصد گاوهای تازه زایش کرده حداقل یکبار دچار بیماری‌­های عفونی یا متابولیکی پس از زایش شده‌اند. به همین جهت مانیتورینگ و ارزیابی گاوهای تازه‌زا ضرورت پیدا می­‌کند که لازم است در سطح انفرادی و گله انجام گیرد.

ایشان افزودند که به منظور تعیین ریسک بیماری‌های پس از زایش لازم است احتمال وقوع بیماری در کنار تاثیر آن بررسی گردد. کتوز و هایپوکلسیمی با در نظر گرفتن ضرر اقتصادی و احتمال وقوع، بالاترین ریسک و خطر را در دامداری به دنبال خواهد داشت. برخلاف انتظار که جابجایی شیردان و ورم پستان بالاترین ضرر اقتصادی را در بین دامداری‌­ها داشتند؛ با توجه به میزان وقوع، ریسک کمتری در پی خواهند داشت.

بررسی تحقیقات

ایشان گزارش کردند که در تحقیقی 18 درصد حذف دام‌ها طی 120 روز پس از زایش مشاهده شد. همچنین افزودند احتمال حذف گاوهایی با بیش از یک بیماری پس از زایش نسبت به گاوهای سالم 3 برابر بیشتر بود. نکته قابل توجه در بین بیماری‌­های پس از زایش بیشترین احتمال حذف دام در صورت ابتلا به یک بیماری به جابجایی شیردان، ورم پستان و تب شیر تحت بالینی اختصاص یافت و بیماری جفت ماندگی زمانی که همراه با سایر بیماری­‌ها نباشد احتمال حذف بالایی نداشته و در صورت همراه بودن بیماری‌­های متابولیکی احتمال حذف دام افزایش می‌­یابد.

دسته‌بندی بیماری‌های گاو تازه‌زا پس از زایش:

ایشان به منظور مانیتورینگ دقیق‌تر و راحت‌تر، بیماری‌­های پس از زایش را به دو دسته طبقه‌بندی کردند.

دوره اول 48 ساعت اول زایش:

پارگی رحم و واژن، هایپوکلسیمی بالینی، ورم پستان، اندوتوکسمیا، جفت ماندگی

دوره دوم در بین روزهای 3 تا 21 پس از زایش:

کتوز، جابجایی شیردان، بیماری‌های عفونی، سندروم گاو چاق، ورم پستان و اسیدوز شکمبه بیماری‌های شایع در این دوره هستند.

ارتباط بیماری‌های رحمی با میزان کلسیم

در ادامه ارتباط بین بیماری­‌های رحمی و آبستنی پس از زایمان با میزان کلسیم خون بررسی شد و پروتکل‌­های مورد استفاده به منظور مدیریت این دوره بیان شد. ایشان تاکید داشتند که به منظور جلوگیری از واکنش‌­های پی‌درپی  لازم است مخاط واژن، درجه حرارت بدن، پر بودن شکمبه، تست رکتوم، سخت‌زایی و دهیدراسیون گاوها بصورت انفرادی توسط تکنسین زایشگاه بررسی و ثبت گردد. همچنین افزودند که به منظور مانیتورینگ در دوره دوم حتما روز 3 و 7 بعد زایش گاوها یکبار معاینه شوند و شاخص‌­های زیر بررسی گردد: شیر، درجه حرارت بدن، تست رکتوم، اسکور شکمبه، اسکور مدفوع، نمره وضعیت بدنی، ترشحات رحمی، لنگش و بتاهیدروکسی بوتیرات خون.

اهمیت درمان بیماری‌های گاو تازه‌زا

اهمیت درمان بیماری­‌های گاو تازه‌زا به این خاطر است که هر اتفاقی در دوره گاو تازه‌زا، تاثیراتش تا پایان دوره شیردهی همراه دام خواهد بود. در صورت مشاهده برخی علائم ضرورتاً لازم به تزریق و درمان آنتی بیوتیکی نخواهد بود زیرا علاوه بر مقاومت آنتی بیوتیکی، درصورت تشخیص اشتباه و عدم نیاز به درمان آنتی بیوتیکی احتمال ابتلا به سایر بیماری­‌ها وجود خواهد داشت، در نتیجه لازم نیست الزاما درمان آنتی بیوتیکی برای تمام دام‌ها انجام گیرد.

نمره وضعیت بدنی در گاوهای تازه‌زا به دو علت اهمیت دارد، اول اینکه هر گاوی که نمره وضعیت بدنی بالای 4 دارد باید در گروه توجه خاص قرار گیرد که شامل مصرف پروپیلن گلایکول، بررسی احتمال بروز کبد چرب می‌باشد، نحوه درمان و شدت درمان در این دام شدیدتر خواهد بود؛ زیرا این دام‌ها دچار نقص سیستم ایمنی هستند.

در مورد گاوهایی که نمره وضیت بدنی آن­‌ها کمتر از 4 می‌­باشد دو مفهوم را برای ما داشته، دلیل اول اینکه این گاوها احتمالا گاوهای با تولید بالا بوده و زود آبستن شده، در نتیجه در طی دوره شیردهی فرصت کافی برای بازسازی بافت­‌های بدن را نداشته اند.

در صورت زیاد بودن تعداد این دام‌­ها لازم است زمان آبستنی در گله تغییر یابد. در بین دام­‌های شکم یک این موضوع بیشتر دیده می‌شود و مشکل عمده‌ای که ایجاد می‌کند این است که این گاوها تولید شیر خوبی در دوره شیردهی بعدی نخواهند داشت چون ذخایر چربی کافی جهت حمایت از تولید بیشتر نداشتند. ولی اگر سابقه تولید بالا و آبستنی زود نداشته باشند احتمال بیماری مثل لنگش، یون، دو قلوزایی و یا آبسه کبدی هست. تغییرات نمره وضعیت بدنی اهمیت دارد که در طول مدت زمان 2 تا 3 ماهه قابل بررسی می‌باشد.

بررسی علایم احتمال بیماری

در صورت مشکوک بودن هر گاو از نظر بیماری، در ابتدا چک کردن درجه حرارت می­‌تواند بیماری عفونی را از غیرعفونی متمایز کنید.

درجه حرارت طبیعی بسته به داشتن یا نداشتن استرس گرمایی متفاوت می‌باشد. اگر تعداد بالایی از دام‌ها دمای بدن بالای 39.5 داشتند می‌­توان نتیجه گرفت که دام‌­ها دچار استرس گرمایی هستند. در تابستان مصرف دارو افزایش می‌یابد زیرا در بسیاری از گله‌ها استرس گرمایی با پنومونی اشتباه گرفته می‌شود و همینطور دام‌­های تازه‌زا مستعد پنومونی هستند. ایشان افزودند که در زمستان درجه حرارت بالای 39.3 تب در نظر گرفته می‌­شود ولی در تابستان لازم است درجه حرارت گله چک شود و در صورت نداشتن تنش حرارتی دمای بالاتر از 39.5 به عنوان تب در نظر گرفته می­‌شود.

درصورتی­‌که در زمستان در گله درجه حرارت، اسکور مدفوع ترشحات رحم و… بررسی شد و تعداد زیادی از دام‌ها با مشکلات ورم پستان، متریت و.. نداشتند ولی درجه حرارت بالا داشتند، این گاوها مشکوک به درگیری‌های ویروسی هستند و الزامی به درمان آنتی بیوتیکی وجود ندارد. اگر دام درجه حرارت طبیعی داشت ولی ترشحات واژنی غیرطبیعی بود، احتمالا با متریت روبرو هستیم. پس درجه حرارت شاخص کافی برای متریت در این دوره نیست. بیماری متریت وقوع بعد زایش زیاد هست و بالاترین مصرف آنتی بیوتیک بعد ورم پستان را دارد که باقیمانده، مقاومت و عفونت‌های ثانویه از عوارض همراه آن می‌­باشد.

راهکار بررسی بیماری‌های شایع

در نهایت ایشان راهکاری برای بررسی بیماری­‌های شایع و نیاز به درمان در این دوره ارائه دادند. سیستم نمره‌­دهی شاخص‌­های زیر در جدول 1 ارائه شده است.

این شاخص ها شامل درجه حرارت بدن ( بین 37.5 تا 39.2، بالای39.2 تا 39.5، بالای 39.5 و زیر 37.5)، سابقه سخت زایی (عدم سابقه سخت زایی، شدید، خفیف)، اسکور شکمبه (شکمبه خالی و پر)، تولید شیر (بدون تغییر، افت شیر در حد 10 درصد، افت شیر بیش از 30 درصد)، اسکور درد (دم در حالت طبیعی و خم نبودن کمر، دم در حالت طبیعی و خم بودن پشت، پشت خم و تکان دادن شلاقی دم)، سابقه جفت ماندگی (عدم سابقه، سابقه دار، جفت مانده)، ترشحات رحمی (شفاف، سفید، قرمز خونی و بدبو، قرمز قهوه ای)، روزهای زایش (بالاتر از 15، 10تا 15، زیر 10) می‌­باشند.

در نهایت مجموع این امتیازات تعیین کننده نوع بیماری و نیاز به درمان خواهند بود. براساس امتیازاتی که تعریف شد احتمال اینکه دام نیاز به درمان دارد یا خیر تعیین می­‌شود. اگر جمع نمرات کمتر از 5 بود درمان نیاز نیست، بین 5 تا 10 بود نیاز به چک کردن مجدد بین 10 تا 15 نیاز به مصرف آنتی بیوتیک و بین 15 تا 20 علاوه بر آنتی بیوتیک به داروی ضدالتهاب نیز نیاز دارد و در نهایت در صورتی‌که بالای 20 بود حتما سرم هایپرتونیک نیاز دارد.

[/vc_column_text][vc_raw_html]JTNDZGl2JTIwY2xhc3MlM0QlMjJ3LXNlcGFyYXRvciUyMHVzX2N1c3RvbV81MzlmMTVlZSUyMHNpemVfY3VzdG9tJTIwd2l0aF9saW5lJTIwd2lkdGhfZGVmYXVsdCUyMHRoaWNrXzMlMjBzdHlsZV9zb2xpZCUyMGNvbG9yX3NlY29uZGFyeSUyMGFsaWduX2NlbnRlciUyMHdpdGhfY29udGVudCUyMiUyMHN0eWxlJTNEJTIyaGVpZ2h0JTNBNzBweCUyMiUzRSUzQ2RpdiUyMGNsYXNzJTNEJTIydy1zZXBhcmF0b3ItaCUyMiUzRSUzQ2klMjBjbGFzcyUzRCUyMmZhciUyMGZhLWZhcyUyMGljb24tZGFtZGFyYmFydGFyJTIwZmEtM3glMjIlM0UlM0MlMkZpJTNFJTNDJTJGZGl2JTNFJTNDJTJGZGl2JTNF[/vc_raw_html][us_text text=”جدول امتیازدهی” tag=”h3″][vc_column_text]

درجه حرارت بدن	کمتر از ۳۷.۵ نمره ۴	بین ۳۷.۵ و۳۹.۲ نمره ۰	بین ۳۹.۲ و ۳۹.۵ نمره ۱	بالاتر از ۳۹.۵ نمره ۲
سابقه سخت زایی	بدون سابقه نمره ۰	سخت زایی خفیف نمره ۱	سخت زایی شدید نمره ۳
نمره پرشدگی شکمبه	اسکور نرمال شکمبه نمره ۰	شکمبه خالی نمره ۰
تولید شیر	بدون تغییر نمره ۰	افت تولید تا ۱۰ درصد نمره ۱	افت تولید بیش از ۳۰ درصد نمره ۳
نمره درد	حالت نرمال دم و کمر نمره ۰	کمر خمیده و حالت دم نرمال نمره ۱	کمر خمیده و تکان شلاقی دم نمره ۲
سابقه جفت ماندگی	عدم سابقه نمره ۰	سابقه دار نمره ۲	جفت مانده نمره ۳
ترشحات رحمی	شفاف نمره ۰	سفید نمره ۱	قرمز قهوه ای نمره ۵
بوی ترشحات رحمی	نرمال نمره ۰	بوی بد نمره ۵
روزهای شیردهی	بالای ۱۵ روز نمره ۰	بین ۱۰ تا ۱۵ نمره ۱	کمتر از ۱۰ ۲

[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_raw_html]JTNDZGl2JTIwY2xhc3MlM0QlMjJ3LXNlcGFyYXRvciUyMHVzX2N1c3RvbV81MzlmMTVlZSUyMHNpemVfY3VzdG9tJTIwd2l0aF9saW5lJTIwd2lkdGhfZGVmYXVsdCUyMHRoaWNrXzMlMjBzdHlsZV9zb2xpZCUyMGNvbG9yX3NlY29uZGFyeSUyMGFsaWduX2NlbnRlciUyMHdpdGhfY29udGVudCUyMiUyMHN0eWxlJTNEJTIyaGVpZ2h0JTNBNzBweCUyMiUzRSUzQ2RpdiUyMGNsYXNzJTNEJTIydy1zZXBhcmF0b3ItaCUyMiUzRSUzQ2klMjBjbGFzcyUzRCUyMmZhciUyMGZhLWZhcyUyMGljb24tZGFtZGFyYmFydGFyJTIwZmEtM3glMjIlM0UlM0MlMkZpJTNFJTNDJTJGZGl2JTNFJTNDJTJGZGl2JTNF[/vc_raw_html][us_text text=”تصاویری از سمینار” tag=”h3″][us_image_slider ids=”9982,9983,9988,9989,9990,9991″ nav=”dots” fullscreen=”1″ autoplay=”1″][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_raw_html]JTNDZGl2JTIwY2xhc3MlM0QlMjJ3LXNlcGFyYXRvciUyMHVzX2N1c3RvbV81MzlmMTVlZSUyMHNpemVfY3VzdG9tJTIwd2l0aF9saW5lJTIwd2lkdGhfZGVmYXVsdCUyMHRoaWNrXzMlMjBzdHlsZV9zb2xpZCUyMGNvbG9yX3NlY29uZGFyeSUyMGFsaWduX2NlbnRlciUyMHdpdGhfY29udGVudCUyMiUyMHN0eWxlJTNEJTIyaGVpZ2h0JTNBNzBweCUyMiUzRSUzQ2RpdiUyMGNsYXNzJTNEJTIydy1zZXBhcmF0b3ItaCUyMiUzRSUzQ2klMjBjbGFzcyUzRCUyMmZhciUyMGZhLWZhcyUyMGljb24tZGFtZGFyYmFydGFyJTIwZmEtM3glMjIlM0UlM0MlMkZpJTNFJTNDJTJGZGl2JTNFJTNDJTJGZGl2JTNF[/vc_raw_html][us_text text=”بخش اول سمینار “الگوریتم تشخیص و درمان بیماری‌های دام‌های تازه‌زا“.” tag=”h3″][vc_raw_html]JTNDZGl2JTIwaWQlM0QlMjI0NzgzMTE2Mjk3NSUyMiUzRSUzQ3NjcmlwdCUyMHR5cGUlM0QlMjJ0ZXh0JTJGSmF2YVNjcmlwdCUyMiUyMHNyYyUzRCUyMmh0dHBzJTNBJTJGJTJGd3d3LmFwYXJhdC5jb20lMkZlbWJlZCUyRmtQZnNTJTNGZGF0YSU1QnJuZGRpdiU1RCUzRDQ3ODMxMTYyOTc1JTI2ZGF0YSU1QnJlc3BvbnNpdmUlNUQlM0R5ZXMlMjIlM0UlM0MlMkZzY3JpcHQlM0UlM0MlMkZkaXYlM0U=[/vc_raw_html][us_text text=”بخش دوم سمینار “الگوریتم تشخیص و درمان بیماری‌های دام‌های تازه‌زا“.” tag=”h3″][vc_raw_html]JTNDZGl2JTIwaWQlM0QlMjIyODA2NjIyNDYzMCUyMiUzRSUzQ3NjcmlwdCUyMHR5cGUlM0QlMjJ0ZXh0JTJGSmF2YVNjcmlwdCUyMiUyMHNyYyUzRCUyMmh0dHBzJTNBJTJGJTJGd3d3LmFwYXJhdC5jb20lMkZlbWJlZCUyRkR2ZGVYJTNGZGF0YSU1QnJuZGRpdiU1RCUzRDI4MDY2MjI0NjMwJTI2ZGF0YSU1QnJlc3BvbnNpdmUlNUQlM0R5ZXMlMjIlM0UlM0MlMkZzY3JpcHQlM0UlM0MlMkZkaXYlM0U=[/vc_raw_html][vc_column_text]جهت مشاهده سمینار الگوریتم تشخیص و درمان بیماری­‌های گاو تازه‌زا و سایر ویدیوهای آموزشی، می‌توانید به صفحه آپارات دامدار برتر مهر پایدار مراجعه کنید.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][/vc_column][/vc_row]